یکى از مسائلى که از دیر باز مورد اختلاف شیعه و اهل سنت بوده ، سندیت قیاس است . یعنى این که آیا قیاس مى تواند جزء منابع فقه باشد یا خیر ؟
تاریخچه:
 اولین کسى که به قیاس اهمیت داد ابوحنیفه بود و به نفع حجیت قیاس موضعگیرى کرد و به رأس القیاسیین مشهور است . بعد از او فرقه مالکى و شافعى نیز کم و بیش به حجیت قیاس معتقد شدند .
در مقابل، فرقه امامیه به پیروى از رهبران راستین خود سخت با قیاس مخالف شدند و این موضع را تا هم اکنون نیز حفظ کرده اند.
چند حدیث از اهل بیت علیهم السلام در مورد قیاس:
1 ) حضرت امام صادق ( ع ) مى فرماید : ان الدین اذا قیست محقق؛ اگر در امور دینى قیاس رائج بشود ، دین از بین مى رود .
2 ) روایتى دیگر از امام ( ع ) :
« نهى رسول الله عن الحکم بالرأى و القیاس . قال : و اول من قاس ابلیس و من حکم فى شىء من دین الله برأیه خرج من دین الله؛ رسول الله از حکم کردن با رأى و قیاس نهى نموده و فرموده است : اول کسى که قیاس کرده شیطان بود و هر کس در چیزى از دین خدا با رأى خود حکم کند ، از دین خدا خارج شده است .
3 ) على علیه السلام مى فرماید :«من نصب نفسه للقیاس لم یزل دهره فى التباس؛ هر کس خودش را با قیاس آشنا سازد همواره در اشتباه خواهد بود .»
4 ) على بن الحسین ( ع ) مى فرماید :« من کان یعمل بالقیاس هلک؛ هر کس به قیاس عمل کند هلاک مى گردد. »
5 ) امام صادق ( ع ) مى فرماید : « ان السنة لا تقاس ، الا ترى ان المرأة تقضى صومها و لا تقضى صلوتها ان السنة اذا قیست محقت؛ سنت قابل قیاس نیست ، مگر نمى بینید که زن روزه خود را قضا مى کند ولى نماز خویش را قضا نمى کند ، سنت اگر قیاس شود از بین مى رود.»
تعریف قیاس
 قیاس (اصول) در لغت به معناى سنجش و اندازه گیرى دو چیز با هم مى آید
در کتاب "الإحکام فى اصول الاحکام" آمده است:
«اما القیاس فهو فى اللغة عبارة عن التقدیر و منه یقال: قست الارض بالقصبة و قست الثوب بالذراع اى قدّرته بذلک و هو یستدعى امرین یضاف احدهما الى الاخر بالمساواة فهو نسبة و اضافة بین شیئین ...»
قیاس در اصطلاح:
اجرای حکم اصل است در فرع، از آن جهت که جامعی بین آن دو است و آن جامع علت ثبوت حکم است در اصل. مانند اینکه بگوییم: آب جو مانند شراب، حرام است، چون هر دو مسکرند.

ارکان قیاس :
1. مقیس یا فرع که آن را محل اول نیز مى گویند ( مانند آبجو در مثال گذشته ) ،
2. مقیس علیه یا محل ثانى ، یعنى آنچه به آن قیاس شده است و به تعبیر دیگر اصل و ریشه قیاس ( همانند خمر در آن مثال ) ،
3. یک علت مشترک که جامع بین دو محل باشد ، ( در مثال بالا مسکر بودن است )
4.  نتیجه که همان حکم حرمت آبجو است .
قیاس اصولى معادل تمثیل در منطق است و قطع آور نیست و در نزد شیعه اعتبار ندارد ولى قیاس منطقى اطمینان بخش است .
قیاس های معتبر نزد شیعه
الف. قیاس منصوص العله :
قیاس مورد قبول شیعه قیاس منصوص العله یا قیاس منطقى است که قطع آور است . در این نوع قیاس شارع علت و فلسفه حکم را بیان مى کند و جائى براى اجتهاد شخصى باقى نمى ماند . مثلا اگر گفته شد: الخمر حرام لانه مسکر علت حرمت خمر به دنبال حکم آمده است ، به همین جهت آن را منصوص العلة مى گویند و با یک استنتاج منطقى مى توانیم افراد و مصادیقى را که تحت حکم فوق قرار مى گیرند مشمول حرمت بدانیم .
ب. قیاس اولویت :
نوع دیگر قیاس صحیح و مورد قبول شیعه قیاس اولویت است . این قیاس هم در علم فقه و هم در علم اصول حجت بوده و کاربرد وسیعى دارد . قیاس اولویت همان است که در منطق به فحواى دلیل مشهور است و در اصول به مفهوم موافقت شهرت دارد . مثال فقهى آن این آیه شریفه است : «لا تقل لهما اف» (اسراء / 23)  به پدر و مادر اف مگو ، وقتى حرف سرد و درشت به پدر و مادر زدن حرام است ، به طریق اولى ضرب و شتم آنها ممنوع خواهد بود
ج. قیاس مستنبط العله ( تنقیح مناط ) :
بین قیاس صحیح ( منصوص العله و اولویت ) و قیاسهاى باطل یک نوع قیاس وجود دارد که به قیاس مستنبط العله یا تنقیح مناط مشهور است.
منظور از این نوع قیاس این است که علت حکم در ذیل آن از طرف شارع بیان نمى شود ولى مجتهد با قدرت فهم و تشهیذ ذهن خود ، نزدیکترین علت را استنباط نموده و بر اساس آن قیاس مى کند . مثلا مى دانیم حضرت رسول ( ص ) فرموده است : در هنگام سفر سوار بر شتر جایز است که نماز نافله خوانده شود ، مجتهد در این جا مى بیند که شتر خصوصیتى ندارد ، بلکه بنظر مى رسد که مطلق« مرکب» منظور حضرت بوده است ، در این صورت نتیجه مى گیرد که در حالت سوارى چه سوار بر اتومبیل و چه هواپیما نیز مى توان نماز نافله را بجاى آورد .
علماى فقه در برخورد با این نوع قیاس رعایت حداکثر احتیاط را ضرورى مى دانند . زیرا با اندک بى احتیاطى و زیاده روى ، به جهت ابهام ، ممکن است مجتهد راه ناصواب را بپیماید و بر اساس قیاسات باطل به نتایجى دست یابد که منطبق با موازین شرعى نباشد .